Standpunt van Natuurmonumenten over water

Water is onze bron van leven, voor zowel de natuur als voor de mens. Van de vrij stromende rivieren die vissen en vogels nodig hebben om te overleven, tot schoon water uit de kraan.

Waterkwaliteit onvoldoende

De kwaliteit van de Nederlandse wateren is onvoldoende. Nederland bungelt onderaan de Europese lijst voor waterkwaliteit door vervuiling van onder andere mest, lozingen en andere verontreinigingen (CLO, juli 2020). Ook is het waterecosysteem (kwaliteit en inrichting) niet op orde. Minder dan 1 % van onze (oppervlakte)wateren voldoet aan alle Europese eisen (Witteveen+Bos, juni 2022). Ook de kwaliteit van kleine wateren is zeer slecht, minder dan 17% is van goede kwaliteit (Natuur & Milieu, 2021). Door gebrekkige waterkwaliteit voelen steeds minder planten en dieren zich thuis in het water. Voor sommige kwetsbare planten, zoals krabbescheer en kranswier, kan een kleine verslechtering van de waterkwaliteit hun voortbestaan al bedreigen. Zo staan in veel laagveengebieden kwetsbare leefgebieden van planten en dieren onder grote druk vanwege onvoldoende schoon water.

Natuur verdroogt

Ook de kwantiteit van ons water staat onder druk. Er is simpelweg niet voldoende schoon water voor de natuur. De natuur is structureel verdroogd en heeft de afgelopen vijf jaar, vier keer te kampen gehad met extreme droogte. Daardoor gaat veel natuur verloren: stromende beken vallen droog, venen verdrogen, bomen en heide sterven (lokaal) af. Water wordt te snel naar zee afgevoerd en onvoldoende vastgehouden. Daarnaast is er onzuinig gebruik van grondwater en nemen grondwateronttrekkingen (voor drinkwater en landbouw) toe. Zo wordt in de provincie Noord-Brabant jaarlijks meer water aan de grond onttrokken dan er wordt aangevuld, terwijl het een Europese verplichting (Kaderrichtlijn Water) is om ervoor te zorgen dat de natuur niet verder verslechtert: zie het onderzoek van Bastmeijer en anderen, 2021.

Alles moet uit de kast 

Voldoende schoon water is cruciaal voor behoud van biodiversiteit. Natuurmonumenten maakt zich ernstig zorgen over de kwaliteit én kwantiteit van het Nederlandse oppervlakte- en grondwater. Wij vrezen dat met het huidige beleid en tempo van uitvoeren de doelen voor waterkwaliteit en kwantiteit niet gehaald zullen worden. Daarom pleiten wij ervoor, samen met andere organisaties, dat alles uit de kast gehaald moet worden om te zorgen dat dit wel gebeurt.

Een belangrijke wet die onze wateren, en daarmee de natuur, beschermt, is de Europese Kaderrichtlijn Water (KRW). Volgens deze Europese wet moest al het Nederlandse water in 2015 voldoende beschikbaar en schoon zijn. Dat heeft Nederland niet gehaald. De overheid heeft tweemaal uitstel gevraagd. Nu is 2027 de ultieme deadline. Het is de laatste kans voor Nederland om aan de Europese KRW-doelen te voldoen. Niet handelen kan leiden tot een impasse vergelijkbaar met de uitspraak van de Raad van State over stikstof in 2019. Wordt dit niet gehaald dan kunnen Europese boetes opgelegd worden. Daarnaast kunnen er lokaal problemen ontstaan met vergunningen die economische ontwikkelingen frustreren. Dit kunnen we nu nog voorkomen.

Er is meer regie van de Rijksoverheid nodig op de aanpak van waterproblemen. Het maken van effectief beleid en maatregelen die gericht zijn op zuiniger omgaan met water, water beter vasthouden en op het verbeteren van de waterkwaliteit. Zo kan een strenger mest- en pesticidenbeleid met verplichte maatregelen leiden tot schoner water. Denk aan brede mestvrije randen langs wateren en het verplicht minder gebruiken van mest en pesticiden.

Door klimaatverandering neemt de urgentie toe om waterproblemen écht op te lossen. Voor een klimaatbestendig Nederland is een andere ruimtelijke inrichting nodig waar de focus ligt op het herstellen van het hele watersysteem. In de aanpak horen natuurlijke oplossingen de nieuwe standaard te zijn. Denk aan de aanleg van klimaatbuffers, gebieden waar natuurlijke processen de ruimte krijgen, en het instellen van integrale overgangszones.

Wat doet Natuurmonumenten?

Natuurmonumenten maakt zich hard voor voldoende schoon water voor natuur. Dat doen we in onze natuurgebieden èn door te pleiten voor beter beleid en betere regels en wetten. Dat doen we in Europa, bij het Rijk en bij provincies, bij gemeenten en waterschappen. We zorgen bijvoorbeeld in Eemland voor een hoog waterpeil voor weidevogels en maken we beekdalen klimaatbestendig, zoals de Leuvenumse Beek.

Ook werken wij samen met overheden en partners in veel gebieden aan een natuurlijker en klimaatbestendig Nederland. Zo leggen wij samen met zeven andere natuurbeschermingsorganisaties klimaatbuffers aan. Klimaatbuffers gaan vaak samen met een betere waterkwaliteit, betere drinkwatervoorziening, duurzame landbouw en bieden ruimte voor recreatie. Er zijn door Natuurmonumenten en de Coalitie Natuurlijke Klimaatbuffers al tientallen klimaatbuffers aangelegd en zijn er even zoveel in voorbereiding. Om beleidsmakers te inspireren ontwikkelde de klimaatbuffercoalitie de Kansenkaart Klimaatbuffers. Ook boden we inspiratie voor een waterrijk landschap, zie het dossier Droogte

Natuurmonumenten zet zich daarnaast in voor een duurzame landbouwtransitie die bijdraagt aan het versterken van onze natuur, water en biodiversiteit. We pleiten voor de aanleg van overgangsgebieden rondom Natura 2000-gebieden, kringlooplandbouw, vergroening van de landbouwsubsidies en de afbouw van het gebruik van pesticiden. Met oog voor duidelijkheid en toekomstperspectief voor een gezonde bedrijfsvoering voor boeren. Het kabinet stelt een grootschalige landbouwtransitie voor die zowel moet bijdragen aan het halen van stikstofdoelen als die van de KRW. Natuurmonumenten wil dat het beschikbare geld zo effectief mogelijk worden ingezet om zo snel mogelijk de natuur- en waterdoelen te halen.

Politiek en beleid

We dragen onvermoeibaar concrete oplossingen aan aan politici, ministeries, provincies en bedrijfsleven. Hieronder onze meest recente reacties en adviezen:

• Op 29 januari 2024 vond het Wetgevingsoverleg Water plaats. Natuurmonumenten stuurde voorafgaand aan het debat een uitgebreide brief met aanbevelingen aan de commissieleden I&W, namens meerdere natuur- en milieuorganisaties. 
• Voor het Commissiedebat Water op 7 juni '23 stuurden Bouwend Nederland en Natuurmonumenten een gezamenlijke brief aan de Tweede Kamer met aanbevelingen om de doelen van de Kaderrichtlijn Water (KRW) zo spoedig mogelijk te behalen. Zowel de natuur als de bouw hebben belang bij schoon en voldoende water. Lees de aanbevelingen in de brief.
• Op maandag 5 juni publiceerde het ministerie van I&W een Impulsprogramma om de doelen van de Kaderrichtlijn Water te behalen. Teleurstellend en ondermaats aldus diverse natuur- en milieuorganisaties in een reactie. Bekijk de volledige reactie hier.
• Op 1 juni 2023 nam Natuurmonumenten deel aan het Rondetafelgesprek over de Kaderrichtlijn Water (KRW) in de Tweede Kamer. Natuurmonumenten roept in haar position paper het belang van natuur, samenleving en economie op tot het behalen van de KRW-doelen. Pijnlijke maatregelen en een bijdrage van iedere sector zijn nodig om de doelen te behalen, anders zal de schade voor natuur en samenleving na 2027 nog groter zijn.
• Op 27 maart 2023 vond in de Tweede Kamer een debat plaats over het sturend laten zijn van water en bodem bij ruimtelijke ontwikkelingen. Natuurmonumenten heeft, samen met diverse andere natuur- en milieuorganisaties, aandacht gevraagd voor een snelle uitvoering. De organisaties steunen de visie van het kabinet, maar snelle uitvoering en borging van de voorstellen in wetten en regels zijn vereist voor het weer gezond krijgen van onze natuur. De organisaties vragen daarnaast aandacht voor de ecologische gevolgen van het hogere waterpeil in het IJsselmeer, nationale kaders voor een hoger waterpeil in de veengebieden en een vergunningplicht voor grondwateronttrekkingen. Bekijk hier de volledige inbreng.
• In februari 2023 startte Natuurmonumenten een petitie om alle 12 provincies op te roepen de natuur weer gezond te maken, door verdroging en slechte waterkwaliteit aan te pakken. Op 1 juli 2023 moeten alle provincies een plan inleveren bij de Rijksoverheid om de natuur gezond te maken. De provincies moeten stikstof, waterkwaliteit, verdroging en klimaat allemaal tegelijk aanpakken. Natuurmonumenten wil dat provincies met een ambitieus plan alle crises tegelijk oplost en daarmee een watercrisis voor natuur en economie voorkomt.
• Op 15 november 2022 overhandigden we namens 112.000 Nederlanders onze petitie om de watercrisis te stoppen aan de Tweede Kamer. Voor het Wetgevingsoverleg Water in de Tweede Kamer deden we concrete aanbevelingen om met generieke én gebiedsgerichte maatregelen de doelen van de Kaderrichtlijn Water te helpen behalen.
• Op 13 september 2022 sprak Natuurmonumenten, mede namens andere natuurorganisaties, zorgen uit naar de Tweede Kamer over het afbouwen van de mestderogatie. Deze uitzondering om meer mest te gebruiken verdwijnt in 2026. Natuurmonumenten is hier blij mee, maar maakt zich zorgen over het gebruik van kunstmest en het verdwijnen van grasland. In een brief doet Natuurmonumenten voorstellen om van het afbouwen van de derogatie een kans te maken voor het verbeteren van onze waterkwaliteit.
• Op 15 juni 2022 lanceerde Natuurmonumenten het boekje ‘’Nederland Waterland’’ tijdens het Natuurmonumenten Zomerforum. Het boekje is geschreven door wetenschapsjournalist René Didde en bevat alle uitdagingen en kansen om de waterkwaliteit te verbeteren en de verdroging van de natuur aan te pakken. Dit was tevens het thema van het Zomerforum. 
• Op 2 juni 2022 waarschuwden we publiek en de Tweede Kamer voor een aanstaande watercrisis. Uit onderzoek van Witteveen + Bos, in opdracht van Natuurmonumenten, blijkt dat er grote economische gevolgen zijn als we na 2027 niet voldoen aan de Kaderrichtlijn Water. We startten toen eveneens een petitie met de oproep de watercrisis te stoppen, die door 112.000 mensen werd ondertekend.
• Op 25 oktober 2021 publiceerde Natuurmonumenten, samen met andere organisaties, een zienswijze op de conceptversie van het 7e Actieprogramma Nitraat. Volgens de organisaties is het programma ondermaats om de waterkwaliteit te verbeteren en vervuiling van het water door mest (nitraat) te voorkomen.
• Op 31 augustus 2021 deelde Natuurmonumenten, samen met andere organisaties, een brief met de Tweede Kamer om op te roepen tot een strenger mestbeleid en hiermee vervuiling van het water te voorkomen door mest (nitraat).
• Op 9 juni 2021, kort voor een debat over water, riepen Natuurmonumenten en andere natuurorganisaties de Tweede Kamer op om alles op alles te zetten om de doelen van de Kaderrichtlijn Water te behalen. De organisaties constateren dat het met het huidige tempo niet gaat lukken en dat de waterkwaliteit in sommige gevallen achteruit gegaan is in de afgelopen jaren. Deze achteruitgang is niet toegestaan.

 

Nieuws over water