Droogte

Situatie

Door klimaatverandering neemt de kans op weersextremen toe. De natuur heeft flink te lijden gehad van de extreem droge zomers, vooral op de hoge zandgronden. Deze effecten komen bovenop al bestaande structurele problemen, zoals verdroging, achteruitgang waterkwaliteit en stikstof. Schade is ontstaan of herstel zal nog jaren duren. 

Problematiek

Alle natuur heeft voldoende schoon water nodig. Maar natuur die het al zwaar heeft, zoals kwetsbare en waterafhankelijke natuur, loopt extra risico tijdens droogte. Zo zijn beschermde hoogveengebieden afhankelijk van regenwater. Als dat droogvalt, kan er lucht - vooral zuurstof - bij. Dan breekt het veen af en is het verdwenen. Dat is niet alleen slecht voor de natuur maar ook voor het klimaat, want bij veenafbraak komt veel koolstofdioxide vrij.

In tijden van droogte zien we vennen en beken verdrogen. Bepaalde bossen en heidegebieden staan er erg slecht voor. Meerdere boomsoorten zijn verzwakt door droogte - al dan niet in combinatie met andere stressfactoren, zoals boomziektes. Door verdroging van leefgebieden lopen bijzondere, kwetsbare plant- en diersoorten gevaar. Vogels komen in de problemen door droogte omdat voedsel vinden moeilijk is. Hierdoor kunnen broedpogingen mislukken. Andere unieke planten, (watergebonden) insecten zoals vlinders en libellen en - totaal van waterafhankelijke soorten - denk aan vissen, kikkers en de kamsalamander, komen verder onder druk te staan.

Daarbij neemt door droogte de kans toe op andere negatieve effecten: de achteruitgang van waterkwaliteit, invasieve exoten, verzilting, belemmering van vismigratie (door o.a. sluiten van sluizen), boomziektes en natuurbranden. Lees hier meer waarnemingen van droogte-effecten in de natuur.

Standpunt

Natuurmonumenten vindt dat kwetsbare natuur van voldoende, schoon water moet worden voorzien. De natuur moet het water dat valt, kunnen vasthouden. Als het waterpeil in de directe omgeving te laag is, bijvoorbeeld voor functies zoals de landbouw, kan dat niet: het water lekt weg. Water kunnen vasthouden is dus de sleutel.

In tijden van droogte is het zuinig omgaan met (grond)water van goede kwaliteit, ontzettend belangrijk. Vooral de toename van grondwatergebruik en gebrek aan regie hierop vinden wij zorgelijk. We pleiten voor strengere regels voor grondwater. Bijvoorbeeld met het instellen van een 'reeks voor grondwater' en het hanteren van klimaatrobuuste (grond)waterstanden. Waar dat kan, pleiten we voor het verhogen van waterpeilen. Bij dreigende droogval moeten noodmaatregelen beschikbaar zijn. Ook pleiten wij voor het instellen van overgangszones rondom natuurgebieden waar water beschermd wordt en het waterpeil hoog genoeg wordt gehouden. Zo kan verdroging van natuurgebieden voorkomen worden.

Natuurlijke oplossingen

Daarnaast pleiten wij voor een versnelde aanpak van structurele verbeteringen om verdroging tegen te gaan. Te beginnen bij het snel verbinden, vergroten en versterken van de natuur: het afmaken van het Natuurnetwerk Nederland. Willen we voorkomen dat er watertekorten ontstaan, dan is er een ander, natuurlijker waterbeheer nodig. Niet alles kan overal. Met robuuste natuurgebieden waarvan de waterhuishouding op orde is, zijn er ook onder extreme omstandigheden geschikte leefgebieden voor planten en dieren.

Dit biedt tevens kansen. Natuur is een belangrijke bondgenoot in een veranderend klimaat. Zo biedt het creëren van meer natuur kansen om water in tijden van overlast vast te houden en in tijden van droogte geleidelijk terug te geven: natuurlijke klimaatbuffers. Andere concrete voorbeelden zijn natuurinclusieve overgangszones, robuuste beekdalen en het 'vernatten' (eigenlijk hernatten) van veengebieden, wat goed is voor natuur én klimaat.

Inspiratie voor hoe dat eruit kan zien vindt je in de Puur Natuur over Droogte.

Kortom, met het creëren van meer groen en het aanpakken van (structurele) verdroging kan de natuur weerbaarder gemaakt worden, maar ook integrale oplossingen bieden voor maatschappelijke uitdagingen waar meerdere functies, zoals landbouw en woningbouw baat bij kunnen hebben.

Wat doet Natuurmonumenten?

Wij roepen overheden op politieke daadkracht te tonen en versneld aan de slag te gaan met waterproblemen. Volgens internationale afspraken vastgelegd in de Kaderrichtlijn Water (KRW) moet het Nederlandse water in 2027 schoon en gezond zijn. Samen met andere natuurorganisaties stellen we: pak het stikstofprobleem aan samen met de opgave voor voldoende, schoon water.

Natuurmonumenten volgt droogte in haar gebieden op de voet. We meten de peilen van grondwater en oppervlaktewater en kijken hoe planten en dieren die in het gebied leven, de droge periode doorstaan. Samen met andere natuurorganisaties hebben we onze waarnemingen van de afgelopen droge zomer gebundeld in de Terugblik op Droogte (2022). Tevens hebben onze boswachters meegewerkt aan een enquête over gevolgen droogte van 2018, 2019. Het is belangrijk dat de ecologische effecten van droogte op landelijke schaal worden onderzocht en gemonitord. 

Er liggen grote kansen voor natuurlijke oplossingen om verdroging aan te pakken. Lees meer over onze samenwerking op natuurlijke klimaatbuffers. 

Wat kan jij doen?

Help de natuur een handje. Vang regenwater op en maak meer groen. Haal die tegels uit je tuin om ruimte te maken voor planten en wilde bloemen. Goed voor het klimaat en de natuur! Lees hier de tuintip van boswachter Mathiska over droogte