Duinherstel: aanpak stikstof in Nationaal Park Zuid-Kennemerland

Bijzondere duinen

Nationaal Park Zuid-Kennemerland is een uitgestrekt duingebied van vijf kilometer breed. Het bestaat uit veel verschillende landschappen. Aan de westkant het strand, open duin met stuifkuilen en natte valleien. Maar ook droge bloemrijke duingraslanden en struwelen. En aan de oostkant duinbossen en landgoederen. Het is een gebied van internationale allure door de vele kenmerkende en bijzondere planten en dieren die er voorkomen.

Hulp voor de aardbeivlinder

In de duinen van Nationaal Park Zuid-Kennemerland komt de bijzondere aardbeivlinder voor. Maar ze hebben het moeilijk. Ze zijn afhankelijk van gevarieerd duingrasland, met veel kleine kruidachtige planten. De rupsen lusten alleen blaadjes van dauwbraam, kleine bosaardbei en vijfvingerkruid. En die kunnen niet kiemen in een dichte ruige grasmat.

De jaren 2010-2016 is al hard gewerkt in het duin (LIFE-project Dutch Dune Revival). Door het hele gebied is veel Amerikaanse vogelkers verwijderd en op de ergste plekken is de bovenste grondlaag af geplagd. Daarmee zijn ook veel zaden van de Amerikaanse vogelkers verwijderd.

Meer kansen

In de jaren daarna is met geld voor Natura 2000-herstelmaatregelen en PAS-compensatiegeld van Rijkswaterstaat en provincie Noord-Holland nog meer gedaan voor de aardbeivlinders, blauwvleugelsprinkhaan en andere bijzondere duindieren en –planten. Er worden op veel plekken stukken afgeplagd en er worden stuifkuilen aangelegd. Ook worden grote groeiplaatsen van bijvoorbeeld duindoorn verkleind, waardoor er meer open en bloemrijk duingrasland ontstaat. En het hele gebied wordt nagelopen op nieuw opgekomen Amerikaanse vogelkers.

Boswachter ecologie Hans Wondergem: “Door de hoge concentratie stikstof die door bedrijven en industrieën wordt uitgestoten, groeien soorten als de duindoorn en verschillende grassoorten zo hard dat andere zeldzamere soorten geen kans krijgen om zich te ontwikkelen.”

Boswachter Wondergem hoopt dat vijfvingerkruid en kleine bosaardbei zich gaan vestigen op de schrale en open duingrond. De runderen en paarden die het gebied begrazen zorgen er voor dat de vegetatie kort blijft en ruigte niet terug komt.

De laatste nieuwsberichten vindt je onderaan deze pagina in het nieuwsoverzicht.

Effecten van stikstof te niet doen

De overmaat aan stikstof is een van de meest schadelijke invloeden op de natuur. Door intensieve landbouw (en verkeer en industrie) hebben we de afgelopen tientallen jaren veel te veel stikstof in onze gebieden met als gevolg dat vele planten het niet overleven. Ze worden verdrongen door planten die juist houden van bemesting zoals brandnetels en bramen. Ook allerlei diersoorten die van deze bijzondere planten afhankelijk zijn, dreigen daarmee uit dit gebied te verdwijnen. Daarom heeft de overheid een Programma Aanpak Stikstof (PAS) gemaakt. Dit bestaat uit twee soorten maatregelen: maatregelen die er voor zorgen dat de stikstofuitstoot kleiner wordt (brongerichte maatregelen) en maatregelen om de effecten van stikstof op de natuur te verminderen (herstelmaatregelen). Ook zijn er subsidies en projectgelden om de N2000-doelen te halen.

De enige manier om het herstel te helpen is ingrijpen: door de stikstof uit de natuur weg te halen. Dit kan door plaggen (toplaag van de bodem weghalen), maaien en afvoeren van maaisel, verwijderen van jonge bomen en struiken, en bijvoorbeeld door het uitbaggeren van voedselrijke wateren.

In dit filmpje wordt het uitgelegd.

Wat doen we in Nationaal Park Zuid-Kennemerland?

In het duingebied gaan we effecten van stikstof tegen met verschillende maatregelen. Het doel is om het gebied gevarieerd te houden met genoeg open zand en duingraslanden met veel kenmerkende planten en dieren. De maatregelen in Nationaal Park Zuid-Kennemerland beslaan in totaal een periode van 18 jaar. De exacte werkzaamheden en de locaties worden per jaar bepaald.

Duinherstelmaatregelen worden uitgelegd in een filmpje op de website van het Nationaal Park.

Stuifplekken: er worden verspreid door het gebied stuifplekken aangelegd (denk aan circa 60m groot en 50cm diep) om verspreiding van kalkrijk zand over het gebied te vergroten. De gewenste typische duinplanten zijn afhankelijk van kalkrijk zand, wat door de wind verspreid wordt in het gebied. In de loop der jaren worden nog ruim 30 stuifplekken aangelegd.

Verwijderen invasieve soorten: er zijn een paar soorten die enorm woekeren en de karakteristieke duinplanten verdringen, zoals Amerikaanse vogelkers, cotoneaster en mahonia. Deze worden verwijderd voor ze tot bloei komen en zaad zetten. Hiervoor wordt het hele gebied te voet uitgekamd, elk jaar een deel omdat er nog steeds jonge planten opkomen.

Nieuw duingrasland: door het ondiep afgraven van de bovengrond, zogenaamd 'plaggen', wordt ruigte, dicht struikgewas en de voorraad zaden van bijvoorbeeld Amerikaanse vogelkers verwijderd. Kale vlaktes blijven over. Echte duinsoorten zijn er genoeg in de directe omgeving, en die leveren zaad voor het nieuwe duingrasland.

Planning

De werkzaamheden zijn verspreid over de jaren van 2017 tot en met 2032, waarbij in het broedseizoen (maart-juli) niet gewerkt wordt. Per jaar verschilt waar en wanneer precies de werkzaamheden zullen zijn.

Er wordt op veel plekken gewerkt, het zijn veel kleine stukjes. Hier is door ecologen heel nauwgezet naar gekeken: waar zetten we welke maatregelen in, om het beste resultaat te halen. Voor bezoekers betekent het, dat je op veel plekken werkzaamheden tegen kunt komen maar dat het per locatie na hooguit een paar weken klaar en weer rustig is. In de weekenden wordt in principe niet gewerkt.

In 2023 worden in het oostelijk deel van het gebied een paar flinke haarden van Amerikaanse vogelkers aangepakt. Dit zijn veelal open plekken in en langs het duinbos die nu dichtgegroeid zijn met deze woekeraar. Na de zomer wordt ook een dichtgegroeide duinvallei op het strand bij IJmuiderslag open gemaakt, zodat hier weer bloemen kunnen bloeien.

In 2022 is weer een deel van het gebied nagelopen op jonge Amerikaanse vogelkers en is het werk van 2023 voorbereid.

In 2021 is weer een deel van het gebied nagelopen op jonge Amerikaanse vogelkers.

In 2020 is weer een stuk gebied uitgekamd: daar is alle jonge Amerikaanse vogelkers verwijderd. Dit gebeurde met de hand en steekschop en soms met een klein kraantje, vooral in het gebied ten oosten van het Duinmeer. Vanaf september zijn er ook grotere werkzaamheden uitgevoerd: plaggen op een paar grote plekken in het gebied en een aantal stuifplekken in de zeereep. 

In 2019 zijn op een aantal kleinere plekken struiken verwijderd. Dit was de voorbereiding om daar in 2020 ondiepe stuifkuilen te maken. Ook is in 2019 ook weer een deel van het gebied uitgekamd op jonge opslag van Amerikaanse vogelkers. Dit is vooral in het middelste deel van Duin en Kruidberg. 

In 2018 zijn op 3 locaties alle jonge opkomende struikjes Amerikaanse vogelkers verwijderd: in het rustgebied van Koningshof en in Duin en Kruidberg langs de Zeeweg en het Hubertuspad.

In 2017 zijn twee stuifplekken aangelegd, is verdeeld over 4 locaties totaal 2 hectare nieuw duingrasland gecreëerd. En het gebied is langs de Jagtlustweg en een stuk van de Zeeweg nagelopen om jonge Amerikaanse vogelkers, cotoneaster en mahonia te verwijderen

Wat is het resultaat?

Stikstof afkomstig van verkeer en landbouw komt als een deken terecht op de duingraslanden en in het duinbos. Dat zorgt voor vergrassing van het duin en woekeraars nemen delen van het gebied over. Daardoor verdwijnen bijzondere planten. Vlinders als de aardbeivlinder en de parelmoervlinder zijn afhankelijk van die planten en hebben het dus moeilijk. Door het plaggen en overstuiving uit stuifplekken krijgen de zeldzamere soorten kansen om zich te ontwikkelen en verspreiden, wat de dieren ook ten goede komt. Het karakteristieke duinlandschap met een dynamiek van wind en zand wordt op veel plaatsen hersteld. In het landschap is een afwisseling tussen open droge graslanden, natte valleien, stuifzand, struwelen en duinbos. Vele soorten planten en dieren zullen hiervan profiteren.

De maatregelen helpen de biodiversiteit te herstellen van de kenmerkende duinplanten en dieren die achteruit zijn gegaan door woekeraars als de Amerikaanse vogelkers. Wist-je-dat: inheemse soorten veel meer bijdragen aan de biodiversiteit dan uitheemse? Op een Amerikaanse eik, bijvoorbeeld, leven slechts zo'n 20 andere soorten planten, dieren en mossen, terwijl dat er op de inheemse eik wel meer dan 400 zijn. De Amerikaanse vogelkers groeit extra snel door stikstofneerslag en de meeste kruiden en bloemen van de duinen kunnen daar niet tegenop.  Het verwijderen van de woekerende soorten geeft de echte duinplanten en dieren weer volop kans.

Open plekken in het duinbos zijn heel belangrijk voor de biodiversiteit. Op deze plekken is het warmer en er is meestal weinig wind en meer zon. Juist deze afwisseling in het duinbos zorgt voor een optimaal leefgebied voor bloemen en insecten.

Op plekken die eerder geplagd zijn, zien we mooie resultaten. Bijvoorbeeld langs de Koningsweg ter hoogte van het Olmenpad in Duin en Kruidberg. Daar stond een dicht bos van Amerikaanse vogelkers. Dit is in 2012 geplagd en nu is de duinvegetatie weer prachtig met planten als tijm, kleverige reigersbek, duinviooltje, duizendguldenkruid en het karakteristieke duinsterretjesmos. Insecten zoals zandloopkevers en harkwespen zijn er ook weer volop in de zomer.

Financiering

Met deze maatregelen werken we aan natuurherstel en de doelen van Natura2000 voor dit gebied. De werkzaamheden in het Nationaal Park Zuid-Kennemerland worden gefinancierd door de provincie Noord-Holland en een deel door Rijkswaterstaat (mitigatie Zeetoegang IJmond).

Meer informatie

• Het standpunt van Natuurmonumenten over stikstof en een lijst natuurgebieden waar gewerkt wordt om stikstofschade te herstellen.
• Provincie Noord-Holland heeft informatie over natuur en stikstof gebundeld op deze pagina.
• In dit filmpje van 'Expeditie NH' gaat de presentator van NH Nieuws op pad om te zien wat de effecten van stikstof in de natuur zijn.
• In dit filmpje van Nationaal Park Zuid-Kennemerland worden verschillende natuurherstelmaatregelen kort uitgelegd.