Heidebeheer hoe werkt dat?

De uitgestrekte glooiende heide op De Sprengenberg (Nationaal Park Sallandse Heuvelrug) is in feite een eeuwenoud cultuurlandschap met bijzondere natuur. Natuurmonumenten doet er alles aan om de heide en de bijzondere soortenrijkdom te behouden. Zonder een actief beheer verandert heide langzaam in bos en verdwijnen de typische heidesoorten. Variatie en afwisseling is daarbij het toverwoord.

Welke vormen van beheer zetten we in?

1. Schapenbegrazing

Schapen op de heide geeft mensen vaak een nostalgisch gevoel én ze zijn onmisbaar voor een gezonde heide. Schapenbegrazing zorgt dat de heide grazig en vitaal blijft en dat jonge boompjes kort blijven. In hun vacht verspreiden schapen zaden van uitgebloeide kruiden naar nieuwe groeiplaatsen en hun mest stimuleert het bodemleven. Planten als mannetjesereprijs en muizenoor breiden zich voorzichtig uit. Mestkevers nemen toe en daar profiteert de grauwe klauwier weer van. In de zomer van 2020 wroeten er bij wijze van proef ook enkele varkens op de heide. We zijn zeer benieuwd naar hun graasresultaten.

2. Tijdelijk akkeren

Vanuit de lucht zie je op de 's zomerse heide van De Sprengenberg een patroon van witte, groene en gouden vlekken. Dit zijn tijdelijke akkers met boekweit en winterrogge vol nectar en stuifmeel voor insecten. Het graan wordt niet geoogst, dus in de winter zijn ze een voedertafel XXL voor vogels. Met de akkers herstellen we de verzuurde en uitgemergelde heidebodem. We woelen wat in de bodem, brengen kalk en een beetje schapenmest op en zaaien het in met graan dat we oogsten op onze eigen akkers Op die manier brengen we meteen nectarplanten als korenbloem en akkerviooltje. Na twee jaar geven we de akkers terug aan de natuur. Dan ontstaan er eerst kleine bloemrijke graslandjes: een walhalla voor de insecten. Na verloop van enkele jaren gaat er ook weer steeds meer heide groeien. Dit tijdelijk akkeren doen we nu ongeveer 10 jaar, hebben we echt in de praktijk ontwikkelt en laat al mooie resultaten voor de natuur zien.

3. Plaggen

Kleinschalig plaggen zorgt voor open zand en gevarieerde heide, omdat op de plagplekken weer jonge heideplantjes gaan groeien. Kleinschalige plagwerk vereist veel gevoel en gebiedskennis. Tot hoever graaf je af? En liggen ze wel goed op de zon? Want alleen als het zand goed opwarmt in de zon, legt de zandhagedis er zijn eieren in. De steile rand is trouwens weer ideaal voor gravende insecten om er een nestholletje in te maken.

4. Opslag verwijderen

Opslag is een vakterm die boswachters gebruiken voor spontaan opgekomen boompjes op plekken waar ze niet handig staan. Om te voorkomen dat de heide verandert in bos, halen we opslag dus weg. Meestal is dat handwerk door vrijwilligers, soms huren we een kleine kraan om ze uit trekken. De afgezaagde boompjes blijven meestal gewoon liggen. Dat ziet er misschien even uit als een rommeltje, maar vogels vinden het geweldig. Ze kunnen er in nestelen of even uitrusten. En onder de takken krioelt het straks ook van het leven, op en in de bodem. En mooi voordeel is dat je weer fantastisch ver kunt kijken.

5. Branden

Sinds januari 2008 brandt Natuurmonumenten jaarlijks meerdere kleine percelen gecontroleerd af. De maatregel lijkt sindsdien succesvol: na branden kiemt er nieuwe heide. Uit onderzoek blijkt dat na een aantal jaren de jonge heide rijker aan insecten is dan de niet afgebrande hei. Fijn voor bijvoorbeeld nachtzwaluw en roodborsttapuit. De weersomstandigheden bij het branden moeten wel optimaal zijn en er worden uiteraard de nodige veiligheidsmaatregelen getroffen. Lees meer >>

6. Bekalken

De bestaande heide is door een teveel aan stikstof uit de lucht (door veehouderij, industrie en verkeer) enorm verzuurd. Uit onderzoek blijkt dat de bodem op dit moment zo zuur is als schoonmaakazijn. Je snapt, hier kunnen weinig insecten en planten van leven. Om de mineralenbalans in de bodem te herstellen, bekalken we bepaalde plekken. Belangrijk is dat de kalk dan direct op de zandbodem terecht komt. Dus we doen dat vaak na plaggen, frezen en tijdens het akkeren.

Gezamenlijk heideherstel

Maar met beheren alleen kom je er niet. Door een teveel aan stikstof én extreme droogte van de afgelopen zomers heeft de heide – en de typische heide soorten die daar bij horen - het zwaar. De komende jaren werken de provincie Overijssel, Natuurmonumenten en Staatsbosbeheer in Nationaal Park Sallandse Heuvelrug daarom gezamenlijk aan het herstel en de uitbreiding van het complete heidelandschap. Een pallet aan maatregelen gaat er voor zorgen dat de rijkdom aan plant- en diersoorten op de droge heide, behouden blijft en versterkt wordt.